کنفرانس فرآیند بوداپست یک مجمع بین المللی متشکل از 50 کشور و 10 سازمان بین المللی است که با هدف توسعه سیستم های جامع و مناسب مهاجرت قانونی از سال 1993 فعالیت می کند. این مجمع با سه حوزه مطالعه منطقه ای در اروپای جنوب شرقی، منطقه دریای سیاه و منطقه راه ابریشم سعی در افزایش تعاملات بین المللی و همکاری های متقابل میان دولت های عضو این مجمع در زمینه مدیریت جریان مهاجرت به ویژه در امتداد مسیر راه ابریشم و میان کشورهای فرستنده و دریافت کننده پناهندگان و مهاجران دارد.

هشتمین دوره این کنفرانس به دعوت وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تهران در تاریخ 29-30 اردیبهشت با حضور نمایندگان 30 کشور آسیایی و اروپایی و همچنین 10 سازمان بین المللی برگزار گردید. فاطمه اشرفی، مدیر انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده (حامی) به عنوان تنها سازمان مردم نهاد شرکت کننده در این کنفرانس به بیان تجربیات و فعالیت های این انجمن در جهت خدمات رسانی به پناهندگان و مهاجران خارجی با تمرکز بر پناهندگان قانونی و غیرقانونی افغانستانی و عراقی و همچنین شرایط کنونی این جمعیت در ایران پرداخت.

فاطمه اشرفی پس از بیان آمار موجود از پناهندگان و مهاجران خارجی در ایران، نحوه توزیع جمعیت و مدت سکونت این افراد در کشور را توضیح داد. وی همچنین با بیان اهمیت این مسئله که 97 درصد این افراد در مناطق شهری و روستانی و خارج از کمپ های پناهندگان زندگی می کنند، اظهار داشت: در فاصله سال های 2002 تا 2013 حدود 930 هزار نفر از اتباع افغانستانی به کشور خود بازگشتند، اما متاسفانه تعداد بسیار زیادی از این افراد به دلیل شرایط نامناسب داخل افغانستان، مجدداً به ایران بازگشتند.

مدیر انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده به دستاوردهای اخیر سازمان های غیردولتی برای بهبود وضعیت پناهندگان و مهاجرین در ایران که در نتیجه تعامل مثبت و هم افزایی با دستگاه های دولتی بدست آمده است، اشاره کرد و گفت: پوشش بیمه سلامت همگانی برای پناهندگان از سوی دولت ایران با همکاری کمیساریای عالی سازمان ملل متحد و همچنین اصلاح مصوبه نحوه آموزش اتباع خارجی و اعطای مجوز ورود کودکان بدون مدارک اقامتی به مدارس دولتی، از جمله مهمترین دستاورهای فعالیت های سازنده در این زمینه است. وی افزود با وجود رویکردهای مثبت ایجاد شده، اقدامات اولیه در جهت شناسایی ازدواج های غیرقانونی زنان ایرانی با اتباع خارجی و فرزندان حاصل از این ازدواج ها که بخش بزرگی از افراد فاقد مدارک هویتی و اقامتی را به خود اختصاص داده اند، آغاز شده است.

فاطمه اشرفی در ادامه به چند چالش جدی در این حوزه اشاره کرد و گفت: عدم ثبات امنیتی، سیاسی و اجتماعی در کشور افغانستان مانع از ختم روند مهاجرت اتباع افغانستان به کشورهای دیگر می شود، این امر همچنین مانع بسیار جدی بر سر راه اجرای بازگشت داوطلبانه و پایدار پناهندگان افغانستانی به این کشور است. وی با اشاره به اینکه تنها 3 درصد از پناهندگان افغانستانی در کمپ ها زندگی می کنند، افزود: موضوع پناهندگان شهری مسئله بسیار جدی برای ایران است. ما در این حوزه به شدت نیاز به کسب تجارب بین المللی داریم؛ چراکه این افراد در حالیکه هنوز وضعیت اقامتی پایداری ندارند، تصمیم به بازگشت به کشور خود را در برنامه حال و آینده شان نیز ندارند. دغدغه مهم دیگر کمبود منابع مالی لازم از سوی سازمان های بین المللی برای کمک به جامعه میزبان برای فراهم آوردن امکانات مورد نیاز اعم از بهداشتی، آموزشی و رفاهی کافی برای گروه های آسیب پذیر است. این محدودیت و کمبود امکانات و منابع مالی تأثیر سوئی بر افراد آسیب پذیر جامعه مهاجر و پناهنده از جمله کودکان، سالمندان و زنان سرپرست خانوار گذاشته است.

فاطمه اشرفی در انتها به چالش مهم بازگشت جوانان تحصیلکرده افغانستانی به جامعه افغانستان اشاره کرد و گفت: دلیل اصلی این مشکل به مسائل سیاسی و امنیتی کشور افغانستان و نیز موانع اجتماعی نهفته در این جامعه ارتباط دارد و ضرورت دارد شرایط ادغام پایدار این افراد در کشور خودشان به عنوان نیروی انسانی آموزش دیده و تحصیلکرده فراهم گردد.

از مهمترین مباحث مطرح شده در این کنفرانس لزوم بررسی موضوع بحران پناهندگی اخیر به صورت یک دغدغه جهانی و کمک به کشورهای میزبان برای مدیریت پذیرش پناهجویان و پناهندگان به ویژه از نظر اقتصادی بود. اهمیت ایجاد بستر مناسب فرهنگی، اجتماعی و فراهم کردن تسهیلات بازگشت داوطلبانه پناهندگان با همکاری متقابل کشورهای عضو از جمله افغانستان و عراق از دیگر نتایج مورد موافقت همه شرکت کنندگان بود. کشورهای عضو همچنین پس از مباحثات صورت گرفته طی دو روز به اهمیت ایجاد شرایط فرهنگی و اجتماعی برای ادغام پناهندگان در جامعه میزبان و فراهم آوردن امکانات تحصیلی و شغلی مناسب برای مستقل نمودن این افراد از دریافت کمک های بشردوستانه بین المللی اذعان کردند.