طرح «ارائه خدمات اجتماعی به زنان و گروههای بسیار آسیب پذیر پناهنده» در قالب تأسیس مرکز جامع خدمات اجتماعی با پشتیبانی کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در ایران و اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور برای اولین بار در سال 1394 در شهر مشهد آغاز به کار کرد. پس از آن با هدف گسترش فعالیت‌ها مرکز جامع قم در تیرماه سال 1395 و مرکز جامع سمنان در بهمن همان سال تأسیس شد تا فرصت ارائه خدمات آموزشی و مشاوره برای افراد جامعه هدف به شکل وسیع‌تری فراهم شود.

اکنون با سپری شدن حدود 6 سال از اجرای طرح مزبور، این مراکز به پایگاه هایی اجتماعی و فرهنگی جهت پاسخگويي به نيازهاي چندگانه و متنوع پناهندگان افغان و به‌ويژه زنان تبديل شده است که از سویی با تلاش در جهت نیازسنجی و ترویجگری در پی شناسایی و رسیدگی به مشکلات جامعه مهاجرین افغان است و از دیگر سو به پشتوانه اعتمادسازي‌هاي کسب شده از طریق تأثیرگذاری‌های مطلوب و ملموس در زندگی افراد موجبات تغییر نگرش‌های فردی و اجتماعی آنها را فراهم ساخته است.

خدمات ارائه شده در این مراکز در سه واحد عملیاتی با شرح فعالیتهای خاص در هر واحد تعریف و تدوین می شود:

ارائه خدمات اجتماعی به گروه‌های آسیب‌پذیر پناهندة افغان در مراکز جامع خدمات اجتماعی

عمده ترین خدمات اجتماعی حامی در شهرهای مختلف به جامعه مهاجران افغانی اختصاص یافته است که به دلیل حضور گسترده مهاجرین و پناهندگان در شهرهای مختلف ایران می­باشد.

مهاجرین کشور افغانستان مشکلات متعددی از نظر مالی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و غیره دارند و به علت تفکرات اغلب سنتی این خانواده‌ها، زنان، بار بیشتر این مشکلات را به دوش می‌کشند. مشکلاتی از قبیل محرومیت دختران از تحصیل، خشونت‌های خانگی، نداشتن اطلاعات کافی در زمینة بهداشت باروری، با ارزش‌تر دانستن فرزند پسر، ازدواج زودهنگام دختران و غیره در میان زنان اتباع، انجمن حامی را بر آن داشت تا خدمات مشاوره‌ای و آموزشی، با رویکرد پیش‌گیری از خشونت‌های جنسی و جنسیت‌محور را برای جامعة اتباع مهیا کند.

در این پروژه سعی شد با ساکنین یکی ار محلات مهاجرنشین ارتباط گرفته شود. به همین دلیل با کمک نهاد های دولتی و رایزنی با ارگان های دولتی مرتبط مراکز حامی توانسته اند با شناسایی گروه های  مهاجر و آسیب پذیر   پناهنده در مناطق مختلف شهری به فعالیت خود در این زمینه بپردازند. مشاوره فردی و روانشناسی، کارگاه های آموزشی و کلاس های توانمند سازی برای دانش ­آموزان و خانواده از مهم ترین خدمات در این بخش هستند.

چالش ها و ضرورت های مراکز جامع خدمات اجتماعی

خدمات اجتماعی  این پتانسیل را دارند که تأثیرات مثبت قابل توجهی بر بهبودی اعضای جامعه داشته باشند و سهم قابل توجهی در ایجاد جوامع سالم داشته باشند. نبود سیاستگزاری های مدون و جامعی مهاجرتی در ایران منجر شده تا نهادهای غیر دولتی فعال در این عرصه نتوانند از تمامی ظرفیت های خود برای ارائه خدمات بهره ببرند.

انجمن حامی در طول فعالیت مداوم خود در زمینه خدمات اجتماعی به این تجربه رسیده است که ضروری است تا استراتژی‌های را برای بخش خدمات اجتماعی برای جمعیت آسیب­ پذیر، شناسایی شود تا  چرخه چرخه آسیب کاهش یابد. این استراتژها می­تواند ضرورت های لازم برای بهبود عملکرد بخش خدمات اجتماعی را بهبود بخشد:

• ایجاد برنامه‌های جامع با همکاری دولت و سازمان های غیر دولتی برای بهبود عملکردخدمات اجتماعی،.
• ایجاد ساختارها، سیاست‌ها و رویه‌های سازگار را برای همسان سازی جریان بودجه و آمارها
• طراحی برنامه‌ریزی اجتماعی برای تقویت شبکه‌های حمایت اجتماعی، برای حمایت از  خانواده‌ها و ارتقای تاب‌آوری
• ارائه متمرکز تر خدمات/فعالیت‌های کلیدی اجتماعی، مانند مراقبت از کودک، مراقبت از سالمندان، مراقبت از خانواده، خدمات سلامت روان،

در کنار ضرورت های، در طول فعالیت مراکز جامع خدمات اجتماعی انجمن حامی با چالش هایی نیز روبرو بوده است که چرخه حمایت و حفاظت را نیز دچار مشکلاتی ساخته است. که به برخی از مهم­ترین آن ها اشاره می­کنیم:

• بحران های اقتصادی و مالی سال­های اخیر ناشی از تحریم های یکجانبه، بسیاری از اهدا کنندگان مالی بین المللی را از شبکه حمایت و کمک در ایران خارج کرد. این مساله در کنار همه گیری کرونا ادامه فعالیت مراکز حامی را نیز با بحران روبرو ساخته است.
• در ایران کمک خیرین در کنارربودجه های دولتی همواره به بخشی از فعالیت های سازمان های غیر دولتی کمک کرده است که این مساله نیز در سال های اخیر به دلیل مشکلات تامین بودجه و کاهش درآمدهای خیرین بسیار مساله ساز بوده است.
• بحران افغانستان و ورود روزانه هزاران  مهاجر به ایران  ، حفاظت و حمایت را برای سازمان های غیر دولتی که در این زمینه فعالیت می کنند را با چالشی جدی روبرو ساخته است

سخن آخر

بنیان و اساس فعالیت های انسان­ دوستانه رسیدگی و تلاش برای رسیدن به عدالت اجتماعی است .  فعالیت حامی در زمینه آموزش و خدمات اجتماعی در کنار ، تاکید بر عدالت، برابری آموزش و پایبندی به اصول عدالت جنسیتی است.  ما بر اساس این باور و با کمک خیرین و اهدا کنندگان توانسته ایم از سال 1387 ، به بیش از صد هزار دانش ­آموز دختر و پسر بازمانده از تحصیل و خانواده هایشان در زمینه دسترسی به آموزش، خدمات اجتماعی و توانمند سازی کمک کنیم.

تاسیس 5 مرکز آموزشی و 4 مرکز خدمات جامع اجتماعی  تهران،سمنان، مشهد و قم، همچنین ارائه خدمات به برخی از مدارس در استان سیستان و بلوچستان،  تنها بخشی از اهداف  حامی در طول این22  سال بوده­ است.

انجمن حامی با توجه به رسالت خود به عنوان یک سازمان غیر دولتی متعهد به اهداف توسعه پایدار بر این باور است که دسترسی عادلانه به آموزش و تحصیل برای رشد جامعه ، بدون  کمک به جمعیت آسیب­ پذیر و از جمله  مهاجران و پناهندگان امکان پذیر نیست و برابری و عدالت اجتماعی شرط و لازمه توسعه پایدار اجتماعی است.

مجموع اقدامات یادشده انجمن حامی در زمینه آموزش و خدمات اجتماعی در طول 22 سال گذشته، مراکز حامی  را به مراکزی فعال و شناخته شده از سوی جامعه محلی  زمینه  اطلاع رسانی، نیاز سنجی، ترویجگری اجتماعی و فرهنگی و نیز حمایتی برای پرداختن به مسایل و مشکلات کودکان و زنان  مهاجر و پناهنده تبدیل کرده و نه تنها فرصت  ارائه خدمات آموزشی، اجتماعی به هزاران کودک و زن بازمانده از تحصیل مهاجر را فراهم،  بلکه فرصتی برای ایجاد تغییرات بنیادین در افکار عمومی، نگرش های اجتماعی، رویه های اجرایی و نهایتا اصلاح سیاست ها و قوانین موضوعی مربوط به مهاجران  و پناهندگان در ایران پدید آمده است.