اولین نشست هم اندیشی و آسیب شناسی مشکلات و مسایل جامعه پناهندگان افغان در استان قم با حضور مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استان ؛ مسئولین سازمانهای غیر دولتی فعال در حوزه پناهندگان و نیز فرهیختگان فرهنگی و فعالین اجتماعی جامعه پناهندگان مقیم استان و با همکاری شورای پناهندگان دانمارک در روز پنجشنبه 22 خرداد سال 94 در شهر قم برگزار شد .
در ابتداي جلسه خانم اشرفي ؛ رئیس هیات مدیره حامی به آخرين اقدامات و تلاش های مربوط به دسترسی پناهندگان افغان به خدمات اجتماعی در کشور در نتيجه تغيير فضاي سياسي و اجتماعي کشور و اهتمام مسئولين پرداخت که از جمله آن مي توان به تلاش هاي انجام شده براي پوشش همگاني بيمه هاي خدمات درماني براي تمام پناهندگان افغان توسط وزارت بهداشت ؛ درمان و آموزش پزشکي ؛ پيگيري موضوع آموزش کودکان افغان از کميسيون اجتماعي دولت و نيز مسايل مربوط به تابعيت کودکان حاصل از زنان ايراني و مردان خارجي بوده است .
ايشان با اشاره به پيگيري هاي موضوعي حامي بر مبناي اطلاعات و داده هاي جمع آوري شده از جامعه مهاجرين ؛ تحليل آنها و ارسال براي دستگاههاي اجرايي و مسئولين ذيربط و جلب توجه آنها براي پرداختن به مسايل مبتلابه جامعه مهاجرين ؛ نقش تسهيلگران محلي را در انتقال مسايل و مشکلات داخلي جامعه مهاجرين بسيار اساسي و مهم برشمرد و برگزاري نشست هاي گروهي در اين بخش را نيز در همين راستا برشمرد تا فرصتي باشد براي مبادله اطلاعات ؛ داده ها و همينطور ارائه راهکارهاي منطقي براي کاهش مشکلات و بخصوص آسيب هاي اجتماعي مبتلابه در جامعه مهاجرين.
آقاي دکتر هزاره که از فرهيختگان فرهنگي و علمي جامعه مهاجرين در ايران هستند ؛ دومين سخنران اين نشست بودند که به آسيب شناسي مسايل و مشکلات اجتماعي موجود در جامعه مهاجرين افغان در ايران پرداختند . ايشان کمبود يا فقدان اعتماد به نفس در جوانان را مهمترين عامل در برخورد منفعلانه با موضوعات فردي و اجتماعي دانست که مي تواند آسيب هاي فراواني هم براي فرد و هم براي خانواده اش به دنبال داشته باشد. در غير اين صورت اگر اراده و همت مناسب در جوانان افغان وجود داشته باشد ؛ امکانات به اندازه کافي وجود دارد تا آنها بتوانند زمينه رشد و ارتقاي خود را فراهم کنند و بهترين زمينه براي قرار گرفتن در موقعيت خدمت به کشور در حال حاضر وجود دارد که افغانستان به شدت به نيروي انساني متخصص نياز دارد و جوانان تحصيل کرده مهاجر مي توانند ؛ استعدادها و توانايي هاي خود را به منصه ظهور برسانند.
در ادامه شرکت کنندگان در جلسه به بررسی مهمترین عوامل بروز و تشديد آسیبهاي اجتماعي در جامعه مهاجران و پناهندگان افغان در قم پرداختند که از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره کرد :
- کار کودکان
پایین بودن سطح اقتصادی خانواده ها، نا آشنایی با حرفه یا مهارتی خاص برای فعالیت اقتصادی ، عدم احساس مثبت براي نقش آموزش در آینده کاری و متعاقبا بی اهمیتی به آن و اولویت قائل شدن برای کسب درآمد، خانواده های بسیاری از مهاجران و پناهندگان افغان را به سمت استفاده از کودکان به عنوان منبعی برای درآمد، سوق داده است.
از این رو ، کودک از سن پایین وارد دنیای بزرگسالی و مسائل مربوط به آن از جمله معضلات دامنگیر بزرگسالان به ویژه اعتیاد شده است. تا جائیکه تمایل به اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر از جمله میان کودکان کار در استان قم، تبدیل به بحرانی جدی شده است.
از سوی دیگر، از آنجائیکه کودک قادر به کار و فعالیت اقتصادی بر مبنای حرفه ای خاص نمی باشد، قسمت عمده ای از کودکان مهاجر و پناهنده در قم علاوه بر دستفروشی به تکدی گری نیز روی آورده اند. امری که سابقه چندانی در اتباع افغان نداشته است و پدیده ای نسبتا نوظهور و به شدت در حال گسترش می باشد. این امر به ویژه میان کودکانی که پیشتر شاغل بوده و در حال حاضر منبع درآمدی ندارد بسیار شایع می باشد و البته خطرناکتر. چرا که به دلیل برخورداری از درآمد، غالبا حاضر به انجام هر کاری حتا کار در محیط های خطرناک می باشند و زمانی که دسترسی به هیج شغلی نداشته باشند، به تکدی گری روی می آورند. امری که گسترش آن میان کودکان، متعاقبا موجبات افزایش آسیب پذیری آنان نیز را همراه دارد.
در عين حال، ناامیدی از آینده شغلی با وجود طی مراحل تحصیلی لازم و عدم تفاوت در نوع شغل مهاجران و پناهندگان افغان در ایران، از عوامل مهم ترک تحصیل دانش آموزان افغان در مقاطع تحصیلی پایین می باشد.
- محرومیت از تحصیل
دارا نبودن مدارک معتبر اقامت در ایران، کبر سن و اشتغال به کار مهمترین دلایل بازماندگی از تحصیل کودکان مهاجر افغان در استان قم می باشد. امری که نه تنها منجر به کم سوادی یا بیسوادی کودکان و محرومیت آنها از حق مسلم تحصیل برای کودکان می گردد، عواقب دیگری نیز در بر دارد.
از جمله مهمترین عواقب خروج کودک از چرخه آموزش، فرهنگ پذیری و الگوبرداری رفتاری نادرست می باشد. چرا که در مدرسه نوعی قانون پذیری و رفتار در چهارچوب قوانین مدرسه و با الگو پذیری از همسالان و کادر آموزشی را یاد می گیرند اما با محرومیت کودک از تحصیل، که عمدتا در خانواده های محروم و با مشکلات عدیده اتفاق می افتد، محیط پیرامونی کودک به ویژه در محله های محروم و آسیب خیز می تواند هر شخصی با هر خصوصیات رفتاری و اخلاقی را شامل شود که در واقع الگویی برای کودک می باشد. امری که از یک سو موجب خشونت نسبت به کودک و هرگونه تعرضی به وی می باشد و از سوی دیگر، باعث بروز رفتارهای خشن، پرخاشگری و تعارضات فردی و خانوادگی می گردد.
یادگیری رفتارهای خاص و نامتناسب با سن کودک، استفاده از ادبیات نا مناسب و به ویژه فراهم شدن زمینه ورود به باندهای خلاف و جرم زا و ورود به چرخه ای که کنترل آن و بازگرداندن کودک از آن، نه تنها دشوار بلکه مستلزم هزینه، وقت و نیروی بسیار گزافی می باشد.
لازم به ذکر است لزوم تحصیل کودکان که در گذشته چندان مورد توجه خانواده های افغان قرار نداشت، در حال حاضر، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد اما عمدتا به دلایل زير قادر به فراهم کردن امکان تحصیل در مدارس برای کودکان خود نمی باشند: ناتوانی از پرداخت هزینه های تحصیل، ناراحتی های ایجاد شده در مدارس به دلیل تبعیضات برآمده از جامعه میزبان و نابردباری نسبت به غیرایرانیان، بعد مسافت از محل سکونت به ویژه در محله های حاشیه ای و دور از منطقه شهری به مدارس و کار کودک در نتیجه فقر بالای خانواده و نیاز به درآمد کودک.
- فرار از منزل
بر اثر فشارها و تعارضات درون خانواده به ویژه خشونت های فيزيکي و کتک زدن های مکرر کودکان و تحقیر آنها، که منجر به افزایش چشمگیر پرخاشگری و خشونت های درون خانواده شده است، موارد فرار از منزل به ویژه از سوی زنان و دختران رشد قابل توجهی داشته است.
فرار از منزل با توجه به بافت سنتی خانواده های افغان و اگاهی فرد فراری نسبت به عدم امکان بازگشت خود به منزل، مرحله مهمی در ورود به چرخه آسیب پذیری می باشد. ورود به گروه های خلاف، اعتیاد، قرارگرفتن در چرخه قاچاق و خروج غیرقانونی از کشور و سرنوشت مبهم به دور از حمایت های خانواده و خارج از حمایت های قانونی از جمله مهمترین عواقب فرار از منزل می باشد.
کلیه موارد فوق الذکر زمانیکه به مرحله مجرمانه و پیگیری توسط مراجع قضایی ذیربط می رسند، وارد مرحله جدیدی از چرخه خشونت و عواقب آن می شوند. چراکه با ورود به مرحله بازداشت و پس از آن، ترس از مقامات قضایی و انتظامی به میزان بالایی فروکش می کند و موجبات واکنش یا فعالیت های متهورانه تر و آشنا شدن با افراد جدید را فراهم می سازد.
بدین منظور، لزوم انجام اقدامات پیشگیرانه به منظور کاهش آسیب های بعدی و هزینه های ناشی از آن بسیار مهم است.
آقای شیرمحمدی مدیرکل اداره اتباع و مهاجرین خارجی استان قم در ادامه بحث به گروه پيوستند و از نگراني هاي خود در خصوص افزايش ميزان آسيب هاي اجتماعي در جامعه پناهندگان افغان مقيم استان قم گفتند که در همين ارتباط ایجاد کارگروه فرهنگی اتباع در اداره اتباع و مهاجرین خارجی استان قم، به منظور ارتقا فعالیت های فرهنگی در جمعیت تحت پوشش و اطلاع از نیازهای فرهنگی آنها را اعلام داشتند و خواستار همکاری بیشتر و گسترده تر تسهیلگران محلی انجمن حامی در این زمینه شدند.
ایشان، بالا بودن مشکلات متعدد از جمله اعتیاد به مواد مخدر و الکل را از جمله مهمترین مشکلات حال حاضر در میان افغان های مقیم استان قم ذکر کردند. همچنین افزایش نرخ درمانی و بهداشتی برای اتباع پس از اعمال هدفمندی یارانه ها و در نتیجه افزایش بیماری ها میان آنان به دلیل ناتوانی مالی از درمان را از جمله دیگر مشکلات جدی عنوان کردند.
در ادامه ایشان نسبت به لزوم چاره اندیشی برای کاهش خشونت های درون خانواده نسبت به فرزندان از طرف پدر و مادر به ویژه در خانواده های طلاق ، تأکید نمودند و میزان خشونت را بسیار بالا توصیف کردند.
در عین حال، با ذکر مشکلات و خشونت های موجود نسبت به کودکان، ایشان بر لزوم برنامه ریزی برای اوقات فراغت در تابستان برای کودکان و نوجوانان در رده های سنی مختلف تأکید نمودند.
موانع موجود برای ارتقا سطح زندگی اجتماعي پناهندگان و مهاجران افغان در قم:
- پایین بودن سطح فرهنگی خانواده ها در نحوه رفتار با فرزند و سایر اعضای خانواده
- بالا بودن سطح فقر و نیاز مالی در خانواده های مهاجر
- کم آگاهی از روش های موجود برای پیگیری مشکلات به ویژه مشکلات ناشی از فشارها و نا امیدی های روانی
- بالا بودن هزینه های زندگی به ویژه شهریه مدارس و هزینه تمدید کارت های آمایش
- ناتوانی از مدیریت اقتصادی خانواده
- نا آگاهی از حقوق و وظایف خود با توجه به نوع اقامت در ایران
راهکارهای پیشنهاد شده:
در قسمت دوم نشست، به تسهيلگري آقای دکتر هزاره ؛ راهکارهایی به منظور کاهش آسيب هاي اجتماعي موجود در جامعه مهاجرين و پناهندگان قم به شرح زير ارائه گرديد :
- برگزاری دوره های آموزشی برای خانواده ها در خصوص الگوها و شیوه های رفتار اجتماعی و فردی
- برگزاری دوره های بهداشت روان برای خانواده ها به منظور جلوگیری یا دست کم کاهش خشونت در خانواده
- توجیه خانواده ها با اطلاع رسانی درخصوص نقش مشاور در سلامت کودک و بهبود روابط درون خانواده به منظور کاهش خشونت و اثرات ناشی از آن به ویژه در عرصه اجتماعی
- آشنا نمودن خانواده ها با حقوق کودک به عنوان یک انسان دارای ارزش
- تلاش برای جلب حداکثری کودکان برای تحصیل و برخورداری از آموزشهاي پايه و متوسطه
- کاهش کارت هاي اقامت و بخصوص براي گروههاي آسيب پذير اعم از زنان سرپرست خانوار و سالمندان
